گردشگرانی
که به یک شهر وارد می‌شوند، به ساکنان آن منطقه، فقط رونق اقتصادی هدیه
نمی‌دهند، بلکه ورود گردشگران، آثار و تبعات زیان‌باری هم به‌دنبال دارد که
برای رسیدن به توسعه‌ی پایدار در بخش گردشگری باید به آنها نیز توجه
شود.
به گزارش توریست ها به
نقل از ایسنا، وقتی بحث ورود گردشگر به یک منطقه مطرح می‌شود، بیشتر ابعاد
اقتصادی گردشگری بررسی می‌شود، چون غالبا رونق این صنعت در یک منطقه،
مزایا و منافع اقتصادی گسترده‌ای برای جامعه‌ی میزبان به‌دنبال دارد، ولی
از سوی دیگر، معضلاتی را مانند ایجاد مشاغل کاذب، افزایش قیمت زمین، رشد
ناهنجاری‌های اجتماعی و … درپی می‌آورد که چندان مورد توجه قرار نمی‌گیرند.
با توجه به اینکه گردشگری از جمله صنایع
خدماتی است که در سال‌های اخیر با سرعت زیادی روند توسعه را در پیش گرفته
است و منافع اقتصادی حاصل از آن، همواره برای جوامعی که ظرفیت‌های پذیرش
گردشگر را دارند، اهمیت دارد که ابعاد مختلف حضور گردشگر در مناطق مختلف
برای توسعه‌ی پایدار آن مورد بررسی قرار گیرد.
از آنجا که گردشگری حوزه‌ای انسان‌محور است
و نقش عوامل انسانی در آن، بسیار پررنگ است، یکی از راهکارهای اساسی در
پیشبرد و توسعه‌ی گردشگری در ایران، توجه به نگرش‌های جامعه‌ی میزبان نسبت
به امر گردشگری و تغییرات اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی ناشی از آن است.
در این راستا، پژوهشی در دانشکده‌ی علوم
اجتماعی دانشگاه تهران انجام شده که در آن، با بررسی 1500 نفر از مردم
نیاسر کاشان (یکی از مناطق پرگردشگر به‌خاطر سنت گلاب‌گیری در آنجا) و
مسوولان مراکز گردشگری این منطقه پرداخته و نگاه ساکنان این شهر را نسبت به
ورود گردشگران بررسی کرده است.
این پژوهش به‌شکل اسنادی با توجه به
مستندات الکترونیکی موجود در اینترنت، گردآوری اطلاعات میدانی از طریق
پیمایش در سطح خرد و مصاحبه با مدیران و مسوولان شهر انجام شده است.
نتایج این پژوهش نشان داد که 5 / 49 درصد
از افراد معتقدند که گردشگری باعث افزایش درآمد ساکنان بومی می‌شود. 62
درصد نیز معتقدند که حضور گردشگران در یک منطقه برای آن منطقه توسعه‌ی
اقتصادی به همراه می‌آورد. در مجموع، 5 / 58 درصد از افراد، اثرات اقتصادی
آن را مثبت، 38 درصد بینابین و 5 / 3 درصد منفی ارزیابی کردند. بنابراین
گرایش اکثریت نسبت به حضور گردشگر، از نظر اقتصادی مثبت است.
از نظر تأثیرات زیست‌محیطی نیز 32 درصد
پاسخگویان معتقدند که گردشگری باعث افزایش ترافیک و آلودگی شده است؛ ولی
اکثریت آنها، یعنی 36 درصد معتقدند تأثیری نداشته است. 52 درصد نیز
معتقدند که گردشگران با حضورشان در یک منطقه، موجب آلودگی آب منطقه شده‌اند
و 57 درصد نیز اظهار کردند که افزایش زباله و پسماند، نتیجه‌ی حضور
گردشگران در محل زندگی‌شان است.
نتایج این پژوهش تأکید کرد، افرادی که
سرمایه‌ی زیاد دارند، در مقایسه با افرادی که سرمایه‌ی کمتری دارند، نگرش
مثبتی نسبت به اثرات گردشگری دارند. از طرفی، افرادی که سطح تحصیلات آنها
بیشتر از میانگین سطح تحصیلات افراد پاسخگو است، نگرش مثبتی به گردشگری
دارند. بنابراین افراد قدرتمند به‌دلیل دسترسی بیشتر به منافع و مزایای
مرتبط با این صنعت، نگرش مثبت‌تری نسبت به اثرات گردشگری در منطقه دارند.
این مسأله نشان می‌دهد که عواید گردشگری نیز بیشتر به افراد قدرتمند‌تر
می‌رسد.
براساس این پژوهش، مسوولان گردشگری در بخش
خصوصی و دولتی نیز گردشگری را راهکاری ضروری و مهم برای توسعه‌ی منطقه
می‌دانند. آنها معتقدند که با توجه به ظرفیت‌های طبیعی و تاریخی موجود در
منطقه، گردشگری تشخیص درست و بجا از طرف مسوولان وقت برای آغاز حرکت به سمت
توسعه‌ی پایدار شهری بوده است.
مسوولان مهمترین عنصر در توسعه‌ی گردشگری
در منطقه را تبلیغات و بازاریابی گسترده و گسترش امکانات و زیربناهای
اولیه‌ی مورد نیاز می‌دانند که همه در سایه‌ی حرکت وحدت‌بخش شهرداری و
سازمان میراث فرهنگی اتفاق می‌افتد. اگر هماهنگی بین این دو سازمان وجود
نداشته باشد، باعث حرکت گردشگری در مسیر نادرست می‌شود و سازمان‌های مرتبط
با گردشگری صرفا به‌دنبال اهداف کوتاه‌مدت مالی خود از راه گردشگری خواهند
رفت و توجهی به تأثیرات بلندمدت اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و زیست‌محیطی
ناشی از توسعه‌ی گردشگری نخواهند داشت.
نگاه مسوولان بیشتر معطوف به اثرات اقتصادی گردشگری است و بخش خصوصی در مقایسه با بخش دولتی نسبت به تأثیرات گردشگری،
مثبت نگاه می‌کند، زیرا غالبا آنها عمده‌ی منابع مورد نیاز با اهمیت را
برای توسعه‌ی گردشگری در مناطق مختلف دارند. در نیاسر نیز اداره‌ی این
منابع مثل کارگاه‌های گلاب‌گیری، مغازه‌های فروش عرقیجات، هتل‌ها،
رستوران‌ها برعهده‌ی آن‌هاست و سود زیادی از گردشگری عاید آنها می‌شود؛
ولی بخش دولتی با وجود توجه به تأثیرات مثبت اقتصادی که باعث حرکت یک منطقه
در مسیر توسعه می‌شود، اثرات منفی آن، مثل افزایش تمرکز شغلی برگلاب‌گیری،
افزایش قیمت زمین و خانه، ایجاد سود گردشگری برای عده‌ی معدودی از ساکنان
و به تبع آن، افزایش شکاف‌های اقتصادی ناشی از آن و … را نیز مطرح می‌کند.
مسوولان بر این باورند که توسعه‌ی گردشگری
در مناطقی که ظرفیت پذیرش حضور گردشگر را دارند، موجب تبدیل شدن آنها به
قطب نیز می‌شود. چنانچه توسعه‌ی گردشگری موجب معرفی نیاسر به‌عنوان یکی از
چهار قطب گلاب‌گیری کشور شده است و از سوی دیگر، به دلیل ویژگی‌های طبیعی و
تاریخی منحصربه‌فرد نیاسر، گردشگران بیشتر از دیگر قطب‌های گلاب‌گیری، به
سمت این شهر می‌آیند.
همین شهرت و رفت و آمد گردشگران باعث شده
که نیاسر فقط اسم شهر را یدک نکشد و رفت‌وآمد گردشگران موقعیتی را ایجاد
کرده است که از نظر کالبدی نیز شرایط آن به یک شهر نزدیک و امکانات و
خدمات بیشتری، برای آن ایجاد شود. به‌طور مسلم، از این امکانات ساکنان
استفاده می‌کنند.
یکی از اثرات اجتماعی – فرهنگی با اهمیت و
مثبت توسعه‌ی گردشگری نیاسر از نگاه مسوولان، توجه به بناهای تاریخی این
شهر و تلاش برای نگهداری آنها و همچنین افزایش بودجه و اعتبارات برای حفظ و
ترمیم آثار است. حتی مردم محل نیز امروزه این آثار را بخشی از هویت خود
می‌دانند.
در کنار آثار مثبت گردشگری در نیاسر،
تبعات منفی اجتماعی – فرهنگی مانند تغییر ساختار خانواده، افزایش
بی‌بندوباری، بالا رفتن سطح انتظارات جوانان، ایجاد درگیری‌ها در خانواده و
تغییر گرایشات مردم را به همراه داشته است. در ارتباط با اثرات زیست‌محیطی
نیز مسوولان بخش خصوصی و دولتی معتقدند که توسعه‌ی گردشگری به جای رفتار
مسوولانه نسبت به محیط زیست و افزایش آگاهی محیطی ساکنان و تلاش بیشتر
آنها برای حفظ محیط زیست، باعث نابودی گام به گام محیط طبیعی نیاسر شده
است. چنانچه در بعضی موارد دیده شده است که گردشگران به باغ‌های گل و
زمین‌های کشاورزی ساکنان وارد می‌شوند و با رفتارهایی، این باغ‌ها را از
بین می‌برند.
قابل یادآوری است که بخش عظیمی از اثرات
منفی گردشگری که مسوولان بر آنها تأکید می‌کنند، به‌دلیل برنامه‌ریزی
نامناسب همین مسوولان در ایجاد زمینه‌ی مناسب برای حضور حجم گسترده‌ی
گردشگران است، بخش مهم دیگر نیز به وجود نداشتن آموزش متقابل گردشگران و
جامعه‌ی میزبان است و اینکه نحوه‌ی رفتار متقابل را در مقصد گردشگری
نیاموخته‌اند.
نتایج این پژوهش نشان داد که به‌طور کلی
در مناطق میزبان، باید روش‌های جدید و کارآمد را در جذب سرمایه‌گذاری برای
توسعه‌ی زیرساخت‌های گردشگری به کار بست و برای توسعه‌ی تبلیغات هدفمند و
بازاریابی گسترده، برنامه‌ریزهای مناسب کرد. ضمن اینکه برنامه‌ریزی و
اجرای هماهنگ در ابعاد سیاسی، فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی برای توسعه‌ی
پایدار گردشگری باید به کار بسته شود.
به گزارش ایسنا این پژوهش حاصل پایان‌نامه‌ی «محبوبه کریمی» به راهنمایی دکتر «ملیحه شیانی» و مشاوره‌ی دکتر «پویا علاءالدینی» است.
